Sữa chua là sản phẩm của quá trình lên men sữa động vật bởi một số loại vi khuẩn như: stretococcus lactic, lactobacillus caucasicus, streptococcus cremoris, nấm men… giúp chuyển đường đa thành đường đơn, giảm độ pH của sữa kéo theo sự đông tụ canxi trong sữa, chuyển hoá một phần casein (đạm trong sữa) thành peptone, acidamin và sản sinh ra chất tạo hương.

1. “Nội soi” thành phần sữa chua

 Nói chung, giá trị dinh dưỡng của sữa chua không kém các loại sữa uống hàng ngày. Cứ 100g sữa chua đem đến khoảng 100kcal, 3g chất đạm, 125mg canxi, rất nhiều vitamin (đặc biệt vitamin B5, vitamin B12) và nhiều khoáng chất cần thiết khác cho cơ thể. Mặt khác, quá trình lên men mang đến cho sữa chua một số vi khuẩn tạo ra enzym proteaza, có lợi đường ruột, giúp hệ tiêu hoá làm việc tốt... Khuẩn lactic trong sữa chua còn giúp kích thích gia tăng số lợi khuẩn trong đường ruột và khử hoạt tính một số hoá chất gây hại, kích thích tiêu hoá, tạo cảm giác ngon miệng và tăng hiệu quả hấp thu dưỡng chất từ thực phẩm. Vì vậy, có thể xem sữa chua là một vắcxin tự nhiên để ngăn ngừa và giảm bớt triệu chứng của một số bệnh dạ dày, đường ruột phổ biến như: khó tiêu, ợ chua, viêm loét dạ dày… 

Có thể xem sữa chua là một vắcxin tự nhiên để ngăn ngừa và giảm bớt triệu chứng của một số bệnh, bảo vệ sức khỏe.

Đa số người Việt Nam (và những nước Đông Á khác) bẩm sinh thiếu men ruột (enzyme) beta-galactosidase, khiến đường lactose trong sữa không được tiêu hóa, nên khi dùng sữa và các chế phầm từ sữa sẽ bị đau bụng, trướng bụng nôn ói, tiêu chảy. Do đó, họ phải chấp nhận bỏ qua nguồn canxi và khoáng chất rất giàu trong sữa. Việc bổ sung hàng ngày lợi khuẩn Probiotics có trong sữa chua sẽ giúp chuyển hóa lactose, làm giảm gần như hoàn toàn những triệu chứng cơ thể không chấp nhận được lactose. Vậy nên có thể xem sữa chua là giải pháp cung cấp canxi hàng ngày cho những người không uống được sữa. Ngoài ra, nhờ các lợi khuẩn Probiotics này nên sữa chua rất có lợi cho đường ruột, giúp hệ tiêu hóa khỏe mạnh hơn để hấp thu tốt hơn.

Bên cạnh công dụng tốt cho tiêu hoá, tăng cường sức đề kháng, sữa chua ăn còn được xem là lựa chọn lý tưởng cho những ai quan tâm đến giữ dáng, giảm cân. Với hàm lượng carbohydrate, protein ở mức vừa phải, lại được phân giải thích hợp, sữa chua vừa có tác dụng giảm đói vừa giúp duy trì lượng đường huyết ổn định. Ngoài ra, axit lactic trong sữa chua còn hỗ trợ ngăn ngừa sự xâm nhập và kiềm chế hoạt động của các loại vi khuẩn có hại cho da. Đây được xem như chiếc “mặt nạ tự nhiên” giúp da mịn màng, tươi trẻ.

2. “Bạn thân” của trẻ em

Nếu như người lớn nhìn sữa chua với nhiều góc độ khác nhau như món ăn chơi tốt cho sức khỏe, nguyên liệu để pha chế thành nhiều thức uống khác nhau và thậm chí là dược phẩm tự nhiên để làm đẹp, thì với trẻ con, sữa chua vẹn nguyên là một nguồn dinh dưỡng quý giá tốt cho hệ tiêu hóa non yếu của trẻ do có chứa các men vi sinh sống giúp điều hòa hệ thống tiêu hóa và giảm thiểu tình trạng tiêu chảy cũng như táo bón. Ngoài ra, nguồn vitamin đa dạng cùng các dưỡng chất thiết yếu khác cũng là một điểm cộng nữa cho sữa chua đối với trẻ nhỏ. 

Tiêu hóa và sự hấp thu các dưỡng chất thiết yếu là cội rễ cho sự phát triển của bé. Trẻ em đang lớn rất cần canxi để phát triển chiều cao, giúp xương chắc khỏe, các vitamin nhóm B như protein, kali, phốt pho, magiê, kẽm, giúp trao đổi chất, chuyển hóa năng lượng và tăng sức đề kháng. Sữa chua không chỉcó những dưỡng chất nói trên mà cònlà “chất xúc tác” trợ lực để bé hấp thu trọn vẹn. Theo bảng giá trị dinh dưỡng trên đây, có thể thấy một hộp sữa chua thông thường có thể cung cấp lượng canxi đủ cho một bữa phụ của trẻ em. (Trẻ từ 1 đến 3 tuổi cần 700 mg canxi/ngày, 4 đến 8 tuổi cần 1000 mg canxi/ngày).

Men vi sinh sống và các dưỡng chất thiết yếu khác có trong sữa chua sẽ giúp hoàn thiện thêm chế độ dinh dưỡng cân bằng và cần thiết của trẻ.

Theo kết quả nghiên cứu của trường Imperial College London, đồ uống và sữa chua trên thị trường có chứa men vi sinh sống Lactobacillus casei có thể làm giảm tỉ lệ mắc tiêu chảy do kháng sinh. Không những thế, khi ăn sữa chua có chứa men vi sinh Probiotics, “đội quân” vi khuẩn có lợi cho đường ruột này khi vào cơ thể sẽ chiếm chỗ và đẩy lùi các vi khuẩn gây hại cho đường ruột nên giúp phòng bệnh hiệu quả, tăng sức đề kháng và còn kích thích tiêu hóa tốt.

Bảng giá trị dinh dưỡng của sữa chua (bảng giá trị mang tính chất tham khảo, tùy theo từng loại sữa chua)

 3. Thời điểm "vàng" để ăn sữa chua

- Dùng sau bữa điểm tâm: Thầy thuốc ủng hộ cách dùng sữa chua có vi sinh là hoàn toàn có lý vì kết quả nghiên cứu gần đây cho thấy khả năng truy lùng bệnh nguyên của bạch cầu và thực bào trong cơ thể của trẻ thường dùng món này được cải thiện thấy rõ. Trong môi trường ô nhiễm như ở nước ta, có được thuốc quý như thế còn muốn gì hơn. Đáng tiếc là nhiều bà mẹ vẫn chưa có thói quen cho con ăn sữa chua hay có dùng nhưng không đúng cách. Thành phần vi sinh hữu ích trong khung ruột có chung một nhược điểm là rất mong manh. Các thành phần này rất dễ thất thoát nếu trẻ phải dùng thuốc kháng sinh lâu ngày. Chúng thậm chí hao hụt rất nhanh trong trường hợp ngộ độc thực phẩm, khi trẻ bị căng thẳng (chẳng hạn trong giai đoạn mới vào nhà trẻ, vào trường học hay thường khi chỉ vì thay đổi cách ăn uống). Chính vì thế mà trẻ nên ăn sữa chua sau bữa điểm tâm vì đó là thời điểm tốt nhất để tăng cường sức kháng bệnh.

Không phải lúc nào ăn sữa chua cũng tốt.

- Ăn sữa chua buổi tối bổ sung canxi tốt nhất: Trong sữa chua vốn có hàm lượng canxi rất cao, ăn sau 30 phút đến 2 tiếng kể từ khi ăn cơm xong là tốt nhất. Tuy nhiên, theo lời khuyên của bác sĩ, muốn phát huy hết công suất bổ sung canxi của sữa chua, bạn nên ăn vào buổi tối trước khi đi ngủ. Thời điểm từ 12 giờ đêm đến rạng sáng, hàm lượng canxi trong cơ thể là thấp nhất, rất lợi cho việc hấp thụ canxi trong thức ăn. Cũng trong thời điểm này, nhân tố ảnh hưởng tới việc hấp thụ canxi tương đối ít.

 Đối với những người cứ ăn xong bữa trưa là ngồi trước màn hình vi tính, xem tivi không hoạt động, cơ thể sẽ không ngừng bị bao phủ bởi bức xạ. Bởi vậy, sau khi ăn khoảng 2 tiếng, bạn nên ăn một cốc sữa chua, rất lợi cho sức khỏe. Ngoài ra, ăn sữa chua buổi chiều còn có tác dụng giảm căng thẳng và áp lực công việc.

- Ăn sữa chua buổi chiều phòng chống bức xạ: Nghiên cứu chỉ ra, vitamin B trong sữa chua có tác dụng cải thiện khả năng chống lại tổn thương do bức xạ gây ra. Tyrosine trong sữa chua có tác dụng giảm tâm lý căng thẳng rất tốt, giúp bạn có tâm trạng thoải mái, cân bằng cảm xúc cho cả buổi chiều.

4. Ăn tối thiểu 4 tuần liên tục

Quan trọng hơn nữa, nếu muốn tái lập quân bình vi sinh trong đường ruột thì cần ăn sữa chua mỗi ngày, một lần trong ngày là được rồi nhưng tối thiểu phải 4 tuần liên tục. Trong thời gian đó, càng khéo hơn nữa nếu trẻ có chế độ dinh dưỡng dồi dào chất xơ từ rau cải, mễ cốc. Dù là trẻ con hay người lớn, dùng sữa chua theo kiểu ngẫu hứng thì chỉ làm vui lòng nhà sản xuất.

Nếu dùng sữa chua liên tục sau 4 tuần vẫn không thấy tác dụng thì nên dừng lại.

Thêm một điểm quan trọng cho người tiêu dùng là đừng tưởng sữa chua phải chua mới tốt. Khẩu vị chua nhiều hay ngọt lịm là chuyện nhỏ trong tay nhà sản xuất. Chuyện đó không ăn nhằm gì với thành phần vi sinh trong sản phẩm. Muốn biết cách sử dụng sữa chua tốt hay không chỉ có một cách đơn giản là kiên nhẫn dùng ít tuần xem trẻ có khỏe hay không. Khỏe thì dùng tiếp, không khỏe thì tìm biện pháp khác hay hỏi ý kiến của thầy thuốc.

5. Những lưu ý khi ăn sữa chua

- Không nên dùng sữa chua khi đói: Khi bụng đói cồn cào, rất có thể bạn sẽ lấy ngay hộp sữa chua để ăn mà lại còn ăn một mạch hết ngay. Như vậy thực ra có thể đẩy lùi cảm giác đói nhưng tốt nhất là không nên dùng sữa chua để lấp đói. Bởi vì khi bụng đói, độ axit trong dạ dày lớn (pH=2), ăn sữa chua vào lactic axit sẽ giết chết hết axit trong dạ dày, tác dụng bảo vệ sức khỏe giảm rõ rệt. Tốt nhất là nên ăn vào 1-2 tiếng sau bữa cơm. Bởi vì lúc đó dịch vị được làm loãng, độ axit kiềm trong dạ dày thích hợp nhất cho việc sinh trưởng của lactic axit.  Cần nhớ rằng sau khi ăn sữa chua, đặc biệt là buổi tối cần phải lập tức đánh răng, bởi vì một số vi khuẩn trong sữa chua và một số chất có tính axit sẽ làm tổn hại đến răng.

 - Không được tùy ý kết hợp: Sữa chua có thể kết hợp với một số thực phẩm khác rất ngon, đặc biệt là bữa sáng kết hợp với bánh mì, bánh ngọt, có khô có nước, vừa ngon miệng vừa phong phú dinh dưỡng. Nhưng tuyệt đối không được ăn cùng với lạp xưởng, thịt hun khói…  những loại thịt chế biến nhiều dầu mỡ. Bởi vì khi chế biến thịt người ta có cho thêm Nitre, cũng chính là Nitric (III) Axit, khi kết hợp với Amine trong sữa chua sẽ tạo thành  N-nitrosamine – một trong những chất gây ung thư rất mạnh.

Bạn nên lưu ý khi kết hợp sữa chua với các thực phẩm khác nhau.

- Sữa chua không nên ăn cùng khi dùng một số thuốc kháng sinh như Chloramphenicol, Erythromycin, hay thuốc nhóm Sunfonamides, chúng có thể giết chết hoặc phá hoại lactic axit trong sữa chua. Nếu bạn thích ăn sữa chua xin nhớ, sữa chua rất thích hợp với các loại thực phẩm có chất bột, ví dụ như cơm, mì, bánh bao, màn thầu, bánh mì…

- Không phải ai ai cũng đều thích hợp: Quan niệm ăn càng nhiều sữa chua càng tốt cũng là hoàn toàn sai lầm. Nếu ăn quá nhiều sẽ ảnh hưởng đến sự bài tiết các chất dung môi trong dạ dày, làm giảm cảm giác thèm ăn. Đặc biệt nếu thường xuyên ăn quá nhiều sữa chua sẽ thấy lạnh bụng. Các chuyên gia khuyến cáo, mỗi ngày chỉ nên ăn 100 – 250g sữa chua là hợp lý (tương đương 1 – 2 hộp). Những người bị đi ngoài hoặc mắc bệnh đường ruột, sau khi đường ruột đã bị tổn thương ăn sữa chua phải rất thận trọng; trẻ sơ sinh dưới 1 tuổi cũng không nên ăn sữa chua. Ngoài ra, những người mắc bệnh tiểu đường, sơ cứng động mạch, viêm gan và viêm tuyến tụy tốt nhất không nên ăn sữa chua có đường, nếu không rất dễ làm cho bệnh nặng thêm.

Những người thích hợp ăn nhiều sữa chua là: những người thường xuyên uống rượu, thường xuyên hút thuốc, thường xuyên làm việc trước máy vi tính, thường xuyên táo bón, người bị loãng xương, người bị tâm huyết quản…

- Đun nóng sữa chua hoặc để đông đá sữa chua đều là hai cách ăn sai lầm. Nếu dùng nóng, các vi khuẩn có lợi trong sữa chua sẽ mất khả năng hoạt động. Theo đó, sữa chua sẽ bị mất đi các chất dinh dưỡng và khả năng kích thích tiêu hóa cũng giảm đi đáng kể. Còn nếu dùng quá lạnh, tức là ở trạng thái đông đá, các chất dinh dưỡng cũng bị triệt tiêu phần nào, thêm nữa bé có thể sẽ bị viêm họng.

- Hiện nay trên thị trường có nhiều loại sữa chua với hương vị khác nhau.Nếu người béo thì chọn sữa chua không đường. Người gầy và không béo thì chọn sữa chua có đường.

Ngoài ra, việc lựa chọn sữa chua nào cho phù hợp còn tùy thuộc vào khẩu vị của từng người và người tiêu dùng nên chọn các sản phẩm sữa chua ăn có uy tín để hoàn toàn yên tâm khi sử dụng.

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Lâm, phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, sữa chua là loại “thuốc quý” giúp bảo vệ hệ tiêu hóa, tăng cường sức đề kháng vì nó cung cấp cho cơ thể một lượng lớn các vi khuẩn có lợi là lactobacillus Acidophilus và bifido bacterium. Hầu hết chúng ta đều nghĩ rằng, sữa chua là một món ăn bổ dưỡng, tuy nhiên, nếu lạm dụng sữa chua trong khẩu ăn hàng ngày, nhất là cho trẻ dưới 1 tuổi nói riêng và trẻ em nói chung, có thể dẫn đến chứng béo phì cho trẻ, rối loạn tiêu hóa, thậm chí gây xơ vữa động mạch, gây các bệnh tim mạch.